Türk Müziğinde Usuller

Usûller belli değerler ve kalıplar içerisinde, nağmeleri ölçmeye yarayan darplardır. Mûsikînin temel taşı, olmazsa olmaz parçasıdır. Her eserin bir usûlü vardır.

Usûllerin ilk darbı genelde kuvvetli olup sağ el ile başlar. Her darb bir süreyi ifade eder. İlk darp her zaman “düm” dür. Usûller, çizgi üzerine notalar yazılarak belirtilir. Üst çizgide bulunan darplar sağ el ile alt çizgide bulunan darplar sol el ile vurulur. Büyük kıymetteki notalar ile ifade edilen usûller daima ağır icra edilecek usûlleri ifade eder. İlk darp ölçü içerisindeki ilk nota ile başlar ve ölçünün sonunda usûlün darpları tamamlanmış olur. Takip eden ölçüde ise usûl yeniden başlar.

Usûller alt alta yazılan iki rakam ile belirtilir. Üstteki sayı usûlün kaç zamanlı olduğunu, alttaki sayı ise her zamanının ne kıymette olduğunu gösterir.

Türk Müziğinde usûller şu kelimelerle ifade edilir:

DÜM – TEK – TEKE – TEKA –TAHEK

DÜM: Sağ diz üzerine sağ elle vurularak icra edilir. Bu darp kuvvetli vurulur.
TEK: Sol diz üzerine sol elle vurularak icra edilir. Bu darp hafif vurulur.
TEKE: Sağ ve sol ellerin dizlere eşit bir şekilde vurulmasıyla icra edilir. İki zamanlıdır ve Türk Müziğinde kullanılan darpların en hafif olanıdır.
TEKA: Bir uzun ve bir kısa zamanı ifade eder. Usûlün “Te” kısmı sağ, “Kâ” kısmı ise sol elle vurulur.
TÂHEK: İki elin aynı anda sağ ve sol dizlere vurulması ile icra edilir. Birinci kısım olan “Tâ” ifade edilirken eller kaldırılır, “Hek” kısmında ise dizlere vurulur. Bu darbın şiddeti ise hafifdir.

Kitabımızın bu bölümünde on zamanlı usûllere kadar olan bazı usûllerin kudüm, bendir ve dizlere vuruş darplarını karekod yardımı ile işitsel ve görsel olarak aktarmaya çalıştık.

Nim Sofyan Usûlü

İki zamanlıdır. “Düm _ Tek” (Örnek eser: Cânu gönülden seversen. Makam: Uşşak Beste: Ali Kemal Belviranlı Güfte: Yûnus Emre)

 

Semâî Usûlü

Üç zamanlıdır. “Düm _ Tek _ Tek” (Örnek eser: Mevlam sana ersem diye. Makam: Hicaz Beste: Hâfız Zeki Altun Güfte: Ulvi Kurucu)

Sofyan Usûlü Ana Kalıp

Dört zamanlıdır. “Düüm _ Te _ Ke” (Örnek eser: Gül yüzünü rüyamızda görelim. Makam: Rast Beste: Sebilci Hüseyin Efendi Güfte: Hacı Kişi.)

Sofyan Usûlü 1. Velvele

Dört zamanlıdır. “Düüm _ Te _ Ke _ Teek _ Kâ” (Örnek eser: Dağlar ile taşlar ile. Makam: Hicaz Beste: Kutbi Dede Güfte: Yunus Emre)

Sofyan Usûlü 2. Velvele

Dört zamanlıdır. “Düüm _ Te _ Ke _ Düüm _ Teek” (Örnek eser: Sığındım bir tek sana. Makam: Nihâvend Beste: Kazım Yiğiter Güfte: Vural Şahin)

Türk Aksağı Usûlü

Beş zamanlıdır. “Düüm _ Teek _ Tek” (Örnek eser: Cân-u dilden aşık oldum. Makam: Hicaz Beste ve Güfte: Anonim.)

Yürük Semâî Usûlü

Altı zamanlıdır. “Düm _ Tek _ Tek _ Düm _Teek” (Örnek eser: Şol cennetin ırmakları. Makam: Segâh Beste: Munir Nûreddin Selçuk Güfte: Yûnus Emre.)

Devr-i Hindî Usûlü

Yedi zamanlıdır. “Düm _ Tek _ Tek _ Düüm _ Teek” (Örnek eser: Elveda bizden sana ey. Makam: Acemaşiran Beste: lâ edrî Güfte: lâ edri.)

Düyek Usûlü

Sekiz zamanlıdır. “Düm _ Teek _ Tek _ Düüm _ Teek” (Örnek eser: İsmi sübhan virdin mi var. Makam: Sabâ Beste: lâ edrî Güfte: Yûnus Emre.)

Raks Aksağı Usûlü

Dokuz zamanlıdır. “Düm _ Teek _ Düm _ Tek” (Örnek eser: Seyrinde bir şehre vardım. Makam: Hüseyni Beste: Ahmed Hatipoğlu Güfte: İbrahim Ümmi Sinan.)

Curcuna Usûlü

On zamanlıdır. “Düm _ Te _ Kâ _ Düüm _Teek _ Tek” (Örnek eser: Ne feryad edersin divane bülbül. Makam: Hüseyni, Anonim Elazığ yöresi.)

Kazım Yiğiter

Türk Din Musikisi Bilim Uzmanı